Po przemówieniach gości honorowych głos ponownie zabrał prof. Franciszek Grucza, który podziękował WSHE, Uniwersytetowi Warszawskiemu, Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej, DAAD oraz polskiemu Ministerstwu Nauki i Szkolnictwa Wyższego za wsparcie finansowe udzielone SGP przy organizowaniu niniejszej konferencji. Na zakończenie słowa podziękowania za pracę nad przygotowaniem tegorocznej konferencji SGP skierował jeszcze do swoich współpracowników: dr Grzegorza Pawłowskiego, dr Ewy Zwierzchoń-Grabowskiej, dr Magdaleny Olpińskiej, dr Hans-Jörga Schwenka i dr Reinholda Utriego.
Po zakończeniu części powitalnej prof. Antoni Dębski zapowiedział wygłoszenie przez Przewodniczącego wykładu programowego zatytułowanego Germanistische Translatorik: Zur Notwendigkeit ihrer Konstituierung, zu ihrem Gegenstand und ihren Aufgaben. Swoje wystąpienie prof. Franciszek Grucza rozpoczął od rozróżnienia germanistyki zagranicznej i germanistyki wewnętrznej krajów niemieckojęzycznych. Swoją uwagę skoncentrował na tym, co konstytuuje germanistykę zagraniczną (Auslandsgermanistik) i germanistykę wewnętrzną krajów niemieckojęzycznych (Inlandsgermanistik), na ich różnych celach, różnym kontekście kulturowym, w jakim każda z nich istnieje i działa. Podkreślił, że germanistyka zagraniczna wymaga nie tylko kompetencji językowej i kulturowej, lecz również wiedzy glottodydaktycznej i translatorycznej. Tym samym przeszedł do istotnej roli tłumaczy i ich profesjonalnego kształcenia. Na zakończenie wyraził swoje przekonanie, że potrzeba istnienia zarówno germanistyki zagranicznej, jak i germanistyki krajów niemieckojęzycznych jest oczywista i zainteresowanie obydwoma rodzajami germanistyk będzie się nieprzerwanie utrzymywać.
Po krótkiej przerwie rozpoczęła się pierwsza runda wykładów plenarnych moderowana przez prof. Karla-Dietera Büntinga z Essen, w której wykłady wygłosili: prof. Zdzisław Wawrzyniak z Rzeszowa, prof. Jan Iluk z Katowic, prof. Jerzy Żmudzki z Lublina. Profesor Zdzisław Wawrzyniak rozpoczął swój wykład zatytułowany Texte, Translationen, Transtextualisierungen und ein gewisses Etwas. Bemerkungen zu einem ausgezeichneten Zwischensein od przedstawienia miejsca tłumacza w przestrzeni między tekstem wyjściowym a tekstem docelowym, między dwoma językami, kulturami, wspólnotami językowymi, ludźmi różnych języków i kultur. Na przykładzie fragmentów tekstów i ich tłumaczeń dokonał analizy procesu translacji, zwracając szczególną uwagę na konieczność ciągłego podejmowania decyzji przez tłumacza. Następnie przeszedł do dziedzin naukowych zajmujących się tymi problemami, tj. Translatorische Wissenschaft, Translationswissenschaft, Translatologie i Translatorik oraz rozróżnienia przedmiotów ich badań. Profesor Jan Iluk w swoim wystąpieniu Zum Stellenwert des Übersetzens/Dolmetschens im Fremdsprachenunterricht podjął temat roli tłumaczenia w nauce i nauczaniu języków obcych w świetle rezultatów badań nad akwizycją języka. Wychodząc od takich kwestii jak pojemność pamięci, długość zdań czy stara i nowa wiedza oraz ich wpływ na proces rozumienia tekstu obcojęzycznego przez uczących się, przeszedł do możliwości wykorzystania tłumaczenia w rozwijaniu sprawności czytania jako sposobu na odciążenie pamięci, aktywowanie starej wiedzy itp. Zwrócił również uwagę na określanie roli tłumaczenia w programach nauczania, curriculach i podręcznikach do nauki języków obcych. W trzecim wykładzie plenarnym tej rundy zatytułowanym Translationsdidaktik in der polnischen Germanistik – Realität und Anspruch prof. Jerzy Żmudzkiprzedstawił wyniki ankiety badającej stan faktyczny curriculów i programów nauczania na polskich uczelniach na wydziałach kształcących tłumaczy, tj. m.in. stopień oparcia praktyki dydaktycznej na teoriach glottodydaktycznych, rodzaje ćwiczeń wykorzystywanych na zajęciach tłumaczeniowych, nauczanie systemów notacji, nauczanie podstaw teoretycznych, rodzaje praktyk tłumaczeniowych itd. W podsumowaniu swojej analizy wysunął postulat wprowadzenia jednolitego programu kształcenia na kierunkach przygotowujących tłumaczy oraz translatoryki jako niezależnego kierunku studiów, w celu jednolitego przygotowania absolwentów do egzaminów państwowych, zwłaszcza na tłumaczy przysięgłych.
Drugą rundę wykładów plenarnych moderował prof. Waldemar Pfeiffer z Poznania, który po krótkim słowie wstępnym poprosił o wygłoszenie wykładów prof. Andreasa Kelletata z Germersheim i prof. Magdolnę Orosz z Budapesztu. Prof. Andreas Kelletat w swoim wystąpieniu Der kulturwissenschaftliche Übersetzungsvergleich. Ziel und Methode dokonał porównania fińskiego utworu Arvo Turtiainena zatytułowanego „(1905)” z jego tłumaczeniem na język niemiecki przez Manfreda Petera Heina. Na przykładzie tego utworu dokonał analizy problemów z przekładem interkulturowym i rozwiązań zastosowanych przez tłumacza. Swoją uwagę skoncentrował na zjawisku różnych konotacji w języku fińskim oraz w tłumaczeniu na język niemiecki. Prof. Magdolna Orosz swoje wystąpienie Kulturtransfer und literarische Übersetzung / Kulturvermittlung und die Herausbildung (früh)romantischer literarisch-ästhetischer Konzeptionen rozpoczęła od przedstawienia pojęcia kultury, literatury, funkcji poezji w epoce (wczesnego) romantyzmu. Podkreśliła zjawisko łączenia różnych form sztuki poezji, muzyki, malarstwa oraz pośredniczącej roli języka w przekładzie na słowa obrazów czy dźwięków i zwróciła uwagę na inne od współczesnego pojmowanie pojęcia tłumaczenia przez przedstawicieli (wczesnego) romantyzmu. Na zakończenie tej części konferencji prof. Karl-Dieter Bünting odczytał tłumaczenia na język niemiecki dwóch wierszy Juliana Tuwima wykonane przez niemogącego przybyć na konferencję prof. Krzysztofa Lipińskiego: Vogel-Rundfunk i Nachtigall.
Drugi dzień rozpoczęła runda wykładów moderowana przez prof. Dirka Kempera (Hildesheim/Moskau), w której wykłady wygłosili: prof. Stephan Habscheid (Siegen), prof. Alicja Sakaguchi (Frankfurt/Poznań) i prof. Michail L. Kotin (Zielona Góra). Profesor Stephan Habscheid w swoim wykładzie Kommunikation in Institutionen und Organisationen rozpoczął od historii zainteresowań kwestiami komunikacji, w tym komunikacji w instytucjach i organizacjach oraz perspektywach badawczych w tym zakresie. Następnie przedstawił wyniki badań przeprowadzonych w dwóch bankach, poświęconych m.in. racjonalizacji komunikacji telefonicznej, schematom działania w kontaktach pracowników z klientami, sterowaniu rozmową, ich roli w funkcjonowaniu instytucji itd., odnosząc je do teorii lingwistycznych w zakresie komunikacji. Prof. Alicja Sakaguchi w wykładzie Kommunikation im sprachwissenschaftlichen Bereich im Spannungsfeld zwischen „Haben“ und „Sein“ skoncentrowała się na dychotomii „mieć” i „być” z perspektywy filologicznej i filozoficznej. Poruszyła również kwestię pojmowania roli filologii i filologa we współczesnym świecie naukowym, problematykę przekładów tekstów teologicznych. Prof. Michail L. Kotin w wykładzie Übersetzung als sprachschöpferische Tätigkeit: ein sprachhistorischer Ansatz przedstawił sformułowane przez siebie tezy dotyczące przekładu w ujęciu historyczno-lingwistycznym. Stwierdza w nich m.in. nieistnienie ahistorycznej uniwersalnej teorii przekładu, zależność wyboru „swobodnego” lub „nieswobodnego” przekładu od typu tekstu i stanu rozwoju języka oraz językotwórczy aspekt procesu przekładu. Następnie zobrazował to na przykładach tłumaczeń Biblii w różnych epokach.
Po przerwie drugą rundę wykładów moderował prof. Lech Kolago z Warszawy, w której wykłady wygłosili prof. Marek Ostrowskiz Łodzi, prof. Rolf-Dieter Kluge z Tybingi, prof. Ilga Brigzna z Rygi i dr Marzena Górecka z Lublina. Profesor Marek Ostrowski w swoim wykładzie Zum Problem der Emotion in der Übersetzung lyrischer Texte podjął problem emocji w tłumaczeniach tekstów lirycznych. Na przykładzie „Ody” Horacego przedstawił funkcje ody oraz dokonał analizy zachowania tych funkcji w tłumaczeniach Adama Ważyka i Stefana Gołębiowskiego. Poprzez analizę stóp metrycznych w tych utworach pokazał, że emocjonalność jest wyrażana poprzez strukturę metryczną utworu. Podkreślił przy tym znaczenie badań metrycznych jako dziedziny zajmującej się analizą liryki. Profesor Rolf-Dieter Kluge w swoim wykładzie Primož Trubar als Übersetzer odniósł się do okresu reformacji jako czasu tłumaczeń i tłumaczy. Przedstawił postać Primoža Trubara i jego rolę jako tłumacza dla kształtowania się kultury słoweńskiej i języka słoweńskiego. Prelegent omówił również zasady sformułowane przez Marcina Lutra w ”Sendbrief vom Dolmetschen” z roku 1530 dotyczące tłumaczenia i roli tłumacza, którymi Trubar kierował się w swoich tłumaczeniach tekstów biblijnych na język słoweński. Profesor Ilga Brigzna rozpoczęła swoje wystąpienie Übersetzen von der Muttersprache in die Fremdsprache od nawiązania do wykładu programowego prof. F. Gruczy. Odniosła się do rozróżniania germanistyki zagranicznej i germanistyki wewnętrznej oraz ich celów. Skoncentrowała się na zagadnieniu kompetencji językowej, kulturowej i interkulturowej tłumaczy w oparciu o analizę tekstów tłumaczonych z języka łotewskiego na niemiecki przedstawiła znaczeniu tych kompetencji dla procesu przekładu. Następnie dr Marzena Górecka w wystąpieniu zatytułowanym Ältere deutsche Literatur (800-1700) in polnischer Übersetzung – Lücken, Schwierigkeiten, Aussichten zwróciła uwagę na fakt braku tłumaczeń tekstów staro-, średnio- i wczesnonowowysokoniemieckich na język polski. Podkreśliła, że byłby to szczególny rodzaj tłumaczeń wymagający od tłumacza znajomości gramatyki historycznej, wiedzy o rozwoju języka, jak również znajomości okresu historycznego, z którego pochodzi utwór. Na kilku przykładach tłumaczeń niemieckich pieśni średniowiecza na język polski dokonała analizy błędów w tych tłumaczeniach wynikających z nieuwzględnienia specyficznego kontekstu kulturowego odpowiedniego okresu historycznego.
Po przerwie kolejną rundę wykładów moderowała prof. Erika Worbs (Mainz-Germersheim), a wykłady wygłosili: dr Christoph Rösener z Saarbrücken, dr Rafał Szubert z Wrocławia, dr Adam Sitarek z Łodzi. Dr Christoph Rösener w swoim wykładzie zatytułowanym Internet-Lernmodule für die Übersetzerausbildung skoncentrował się na wykorzystaniu nowych technologii w kształceniu tłumaczy. Swoje wystąpienie rozpoczął od ogólnych założeń kształcenia tłumaczy, po czym omówił różne platformy edukacyjne, m.in. ich cele, wykorzystywane narzędzia, typy ćwiczeń, formy korekty, rodzaje informacji zwrotnych. Przedstawił również projekt realizowany w Germersheim, mający na celu opracowanie platformy edukacyjnej do kształcenia tłumaczy. Następnie dr Rafał Szubert w wystąpieniu Rechtssprache als Gegenstand der Übersetzungsdidaktik podjął kwestię języka prawnego jako języka specjalistycznego. Na wstępie dokonał krótkiej charakterystyki języka prawnego ze szczególnym zwróceniem uwagi na specyfikę tego języka oraz punkty przecinania się języka prawnego i języka ogólnego. Dalej przedstawił wyniki ankiety przeprowadzonej na Uniwersytecie Wrocławskim odnośnie wiedzy studentów na temat języka prawnego. Na ich podstawie stwierdził, że podstawy prawne oraz język prawny powinien być komponentem kształcenia przyszłych tłumaczy tekstów prawnych. Wystąpienie dr Adama Sitarka Falsche Freunde des Übersetzers aus glottodidaktischer Sicht: Versuch einer Typologisierung było poświęcone zjawisku transeru interlingwalnego w zakresie leksyki. Na podstawie niemiecko-polskich, angielsko-niemieckich par „fałszywych” i „prawdziwych przyjaciół tłumacza” dr Sitarek przeanalizował negatywny i pozytywny wpływ tych jednostek leksykalnych na poprawność komunikacji w języku obcym, z uwzględnieniem możliwości transferu nie tylko z języka ojczystego, lecz również z innego języka obcego.
Po krótkiej przerwie rozpoczęła się czwarta runda wykładów plenarnych moderowana przez prof. Zofię Berdychowską z Krakowa, w której wykłady wygłosili dr Hans-Jörg Schwenk (Saarbrücken/Warszawa), dr Małgorzata Sierosławska (Kraków), dr Małgorzata Mochoń (Kielce) i dr Małgorzata Sieradzka (Rzeszów). Jako pierwszy wystąpił dr Hans-Jörg Schwenk z wykładem Übersetzungseinheit Aspekt: Aspektsemantik und Lexikographie, w którym przedstawił problem aspektu z perspektywy tłumaczenia oraz leksykografii. Zauważył, że polskie czasowniki dokonane i niedokonane często stanowią problem dla tłumaczy przy przekładzie na język niemiecki. Ponadto na podstawie analizy empirycznej różnych polskich i niemieckich przykładów czasowników i ich przedstawień w słownikach polsko-niemieckich stwierdził, że aspekt jest traktowany jako kategoria gramatyczna i nieuwzględniany w leksykografii. Według prelegenta jest to natomiast kategoria semantyczna, więc powinna być uwzględniana w leksykografii, co przedstawił na przykładzie analizy polskich czasowników i ich leksykalnych odpowiedników w języku niemieckim. Kolejny referat, dr Małgorzaty Sierosławskiej, zatytułowany Vertonte Texte in der Translatorik poświęcony był tłumaczeniu najstarszej polskiej pieśni „Bogurodzica” na język niemiecki. Prelegentka skoncentrowała się na typowym dla pieśni zjawisku połączenia tekstu i muzyki oraz na specyfice tłumaczenia tego rodzaju tekstów, tj. uwzględnienia nut, akcentu muzycznego, melizmatów. Następnie dr Małgorzata Mochoń w swoim wystąpieniu Die Dichtung von Szymborska mit dem deutschen Klang. Über den ‚Mehrwert’ der literarischen Übersetzung von Karl Dedecius zajęła się problematyką przekładu liryki i kwestią współwystępującej interpretacji ze strony tłumacza na przykładzie tłumaczenia utworów Wisławy Szymborskiej z tomu „Sto wierszy – sto pociech” przez Karla Dedeciusa „Hundert Gedichte – Hundert Freuden”. Rundę zamykał wykład dr Małgorzaty Sieradzkiej Erscheinungsformen des Komischen in der Literatur. Zur Übertragung von sprachlicher Komik aus dem Deutschen ins Polnische poświęcony problematyce przekładu komizmu w utworach literackich. Zauważyła, że sposób kodowania i dekodowania komizmu jest często powiązany z kontekstem kulturowym, w którym powstał dany utwór. Dlatego odnośnie procesu tłumaczenia powstaje pytanie o możliwość interkulturowego przekładu komizmu w utworach literackich, co prelegentka zaprezentowała m.in. na przykładzie utworu Heinricha von Kleista „Der zerbrochene Krug” i jego dwóch tłumaczeniach na język polski w wykonaniu Józefa Mirskiego z roku 1957 i Zbigniewa Krawczykowskiego z roku 1960.
W trzecim dniu konferencji miała miejsce prezentacja projektów realizowanych przez germanistykę Wyższej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi. Jako pierwszy zabrał głos prof. Zenon Weigt, który przedstawił projekt realizowany przez uczelnię łódzką we współpracy z Uniwersytetem w Gießen mający na celu opracowanie kroniki getta łódzkiego. Zwrócił przy tym uwagę na wyjątkowość miasta Łodzi nie tylko jako miasta multikulturowego, lecz również jako miasta multilingualnego i związane z tym problemy translatoryczne. Następnie prof. Marek Ostrowski przedstawił działalność naukową wydziału germanistyki na WSHE koncentrując się na trzech publikacjach poświęconych aspektom literaturoznawczym, językoznawczym i dydaktycznym: „Literatur lesen und analysieren” swojego autorstwa oraz „Germanische Philologie” i „Ausgewählte Probleme der gegenwärtigen Germanistik” pod red. Z. Weigta i M. Ostrowskiego. Kolejny prelegent, dr Adam Sitarek, przedstawił dydaktyczną koncepcję opracowanego przez siebie podręcznika akademickiego „Polen-Spiegel. 14 Texte über die Deutsche Berichterstattung über Polen”. Następnie swoje tematy badawcze zaprezentowali doktoranci z germanistyki WSHE: Agata Szczygielska, Andrea Schwutke, Tomasz Madaliński oraz Agnieszka Stanikowska-Marcinkowska.
Międzynarodową konferencję Stowarzyszenia Germanistów Polskich zamknął Przewodniczący Stowarzyszenia prof. Franciszek Grucza, który dokonał krótkiego podsumowania efektów konferencji, podziękował zebranym za liczne przybycie i aktywny udział w obradach oraz zapowiedział temat przyszłorocznej konferencji SGP „Diskurse als Gegenstände und Mittel der Germanistik”, która prawdopodobnie odbędzie się w maju 2009 r. w Olsztynie.
EWA ZWIERZCHOŃ-GRABOWSKA
Wyimek z Przeglądu Glottodydaktycznego 26/2008